Toespraak uitreiking KCR Cultuurprijs op 7 juli 2024
Allereerst dank ik de kerkgemeenschap voor de gelegenheid om hier te mogen spreken en ik dank speciaal emeritus pastoor Jansen en zijn medepastores voor hun medewerking.
Als voorzitter van de Kunst en Cultuurraad wil ik graag met u ingaan op een cultuurhistorische figuur, die wij ook vandaag weer aan het werk hebben gezien.
De Suisse!
Al eeuwen lang vervult de Suisse een belangrijke rol bij de religieuze diensten.
De traditie van de Suisse gaat terug tot de middeleeuwen, toen kerken vaak bescherming nodig hadden tegen diefstal en wanorde. Zwitserse huursoldaten (vandaar de naam “Suisse”) werden ingehuurd vanwege hun reputatie voor discipline en betrouwbaarheid.
Zeker aanvankelijk zorgde hij dus voor rust en orde tijdens de kerkdienst, zorgde ervoor dat de ceremonie ongestoord verliep en dat kerkgangers zich aan de regels hielden.
De priesters stonden toen nog met hun gezicht naar het altaar en dus met de rug naar het volk. Vooral op de achterste banken kon het soms rumoerig zijn, daar zat de jeugd die van thuis naar de kerk moest maar daar eigenlijk geen zin in had. Een strenge blik van de Suisse hield die jongeren wel stil.
Tegenwoordig is hij meer gastheer en wijst hij de kerkgangers lege zitplaatsen toe, vooral bij de drukkere kerkelijke feestdagen.
De Suisse speelt een ceremoniële rol, zoals we vandaag weer hebben gezien tijdens de processie.
Traditioneel draagt de Suisse een opvallend uniform, vaak met elementen zoals een steekhoed, een rode sjerp en soms een decoratief stok of staf, bekend als een hellebaard. Dit uniform kan variëren afhankelijk van de specifieke kerk of regio.
Het uniform helpt de Suisse om herkenbaar te zijn voor de kerkgangers en symboliseert zijn autoriteit en verantwoordelijkheden binnen de kerk.
Tegenwoordig is het vooral een ceremoniële taak, zoals het begroeten van de parochianen, het begeleiden van de priester van en naar het altaar, het salueren tijdens de mis.
Ook belangrijk is het gebruik van de hellebaard. Deze wordt op een speciale manier gedragen. Bij de begeleiding van de priester naar het altaar wordt deze diagonaal gehouden. Wanneer de hellebaard schuin rechtop staat is dit een teken van eerbied en salueert de Suisse ook.
Tijdens de consecratie salueert de ordebewaker, staande vooraan in het middenpad van de kerk. De Suisse houdt toezicht in en rondom de kerk en spreekt personen aan op ongewenst of oneerbiedig gedrag en reguleert daarnaast de toestroom van gelovigen tijdens het uitreiken van de Heilige Communie.
Ook loopt de Suisse zoals vandaag mee in processies, meestal ter bewaking van de priester die de monstrans met het Allerheiligste draagt.
Na de vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is het ambt in de meeste parochies verdwenen, maar hier en daar, vooral in de grotere stadskerken of tijdens een processie, kan men nog een Suisse aantreffen, bijvoorbeeld in Tongeren en in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in Maastricht.
De aanwezigheid van de Suisse wordt vaak gezien als een teken van respect voor de tradities en plechtigheden van de katholieke eredienst. Terecht een belangrijk cultuurhistorisch figuur!
En zo kom ik bij de echte reden van mijn toespraak vandaag hier in deze mooie kerk.
Een keer in de twee jaar reikt de Kunst en Cultuurraad een cultuurprijs uit, die bestaat uit een oorkonde en een geldbedrag.
Het leek ons een goed idee om de cultuurprijs 2024 te overhandigen aan de Suisse.
En achter deze Suisse gaat al achttien jaar lang de persoon van Felix Lebouille schuil.
Felix komt uit een gelovige familie die altijd nauw verbonden is geweest met de kerk en de Valkenburgse samenleving.
De Lebouilles zijn overal te vinden waar tradities de moeite waard zijn om in stand te houden. De mei den planting, de schutterij, de misdienaars, de koster. Stille krachten waar je altijd een beroep op kunt doen.
Het bewaken en bewaren van cultuurhistorisch erfgoed willen we dus graag honoreren met deze prijs als eerbetoon aan deze prachtige familie, aan de Suisse en aan Felix Lebouille.
Willem Vermeer
Voorzitter Kunst en Cultuurraad Valkenburg aan de Geul
